Skicë historike mbi Malin e Zi sipas traditave gojore shqiptare

Autor: Pashko Vasa

Ky botim i librit historik të Pashko Vasës vjen në dy gjuhë: teksti i përkthyer në shqip, dhe teksti origjinal frengjisht në trajtë anastatike, sipas botimit të 1872it në Stamboll (shtypshkronja Lajmëtari i Orientit). Në këtë libër autori mbështetet në traditat popullore shqiptare sepse, sipas tij malazezët dhe fqinjët e tyre shqiptarë nuk kanë mundur tu përcjellin pasardhësve kujtimin e bëmave të tyre me ndonjë formë tjetër, përveçse nëpërmjet traditave gojore. Autori vlerëson se në Shqipëri dhe në Mal të Zi legjendat e ruajtura përmes këngëve popullore janë vështruar si dokumente historike dhe të përdorura nga një dijetar me kulturë të gjerë si Pashko Vasa, ato marrin vlerën e dëshmive historike. Libri i kushtohet historisë së Malit të Zi, por siç dihet, fatet historike të popullsisë malazeze, për kohën kur shkruan autori i këtij libri, kanë qënë të ndërthurura me fatet e popullsisë shqiptare fqinje me të, sidomos me popullsinë e qytetit të Shkodrës e të rrethinave të saj, dhe të viseve të tjera shqiptare që sot ndodhen brenda kufijve të Malit të Zi. Një pjesë e librit u kushtohet sundimtarëve të qytetit të Shkodrës dhe rrethinave të saj, Bushatllinjve dhe pashallarëve të tjerë. Ai përshkruan aty karakteristikat dhe marrëdheniet e tyre, nga një anë me Portën e Lartë dhe, nga ana tjetër me malazezët.